8 december op NPO: We, the Clean: experimentele ritmische documentaire over schoonmaken
Je spendeert je leven aan het schoonmaken van vuil, dat toch wel weer terugkomt. Die frustratie fascineerde maker Joep de Boer, en leidde tot We, the Clean. Waar de meeste mensen schoonmaken zo veel mogelijk uit hun leven proberen te bannen, wijdde filmmaker Joep de Boer er een experimentele documentaire aan. ‘Die onontkoombare strijd met schoonmaken is ontzettend banaal,’ zegt hij. ‘Maar juist daarin schuilt ook een diepere laag.’ De documentaire is te zien op 8 december 2025 om 23.15 uur via NPO2.
Zonder extra geluiden, interviews of gezichten zien we schoonmakers auto’s, wc’s en vloeren vegen. De handelingen in de film We, the Clean, de hekkensluiter van de Teledoc Campus-reeks, worden niet mooier gemaakt dan ze zijn. Een bewuste keuze, legt de Boer uit: ‘Ik wilde iets maken waarin het ritme van de handelingen de motor van de film vormt. Die benadering sluit aan bij de filmtheorie van Paul Schrader. Die beweert dat als je het saaie, banale en schijnbaar betekenisloze heel nadrukkelijk neerzet met één kleine verandering, het een enorme impact kan hebben. Ik hoop dat het mij gelukt is om dat te doen.’
Langzaam wordt duidelijk wat er precies wordt schoongemaakt in de korte documentaire. Elke scène speelt zich af op een plek waar met de dood wordt gewerkt, en daarmee wordt schoonmaken ineens allesbehalve simpel. Lijkwagens, begrafeniszalen, crematoria en zelfs lichamen worden gewassen. ‘Schoonmaken is een wezenlijk onderdeel van de dood,’ zegt De Boer. ‘Het is praktisch, maar ook vaak een ritueel. Denk bijvoorbeeld aan het wassen van overledenen: hygiënisch heeft het weinig nut, want daarna worden ze begraven of gecremeerd. Maar we doen het om te tonen dat iemand waardevol was. Het is de laatste keer dat je iemand kunt verzorgen.’
Het combineren van deze twee universele menselijke ervaringen vormt het spanningsveld van We, The clean. ‘Op het moment zelf voelde het nooit heftig om te filmen hoe ovens in een crematorium schoongemaakt worden,’ vertelt De Boer. ‘Omdat het voor de mensen met wie ik was, dagelijkse routine is. Het kwam pas bij me binnen toen ik de beelden terugzag, zoals bij het shot waarin botten worden vermalen. De normaliteit van de dood komt eigenlijk het hardst aan.’
Zo blijft de scène hangen waarin een lange man in een net blauw pak naast een machine staat, waarop in rood licht ‘Crematie voltooid’ knippert. Kalmpjes schept hij de as in een grote bak, verwijdert schroeven, veegt het overgebleven stof weg. Alsof het de gewoonste zaak van de wereld is.
De Boer wil met zijn documentaire geen boodschap meegeven of mensen ergens toe aanzetten. ‘Ik wil vooral dat mensen het ervaren en er hun eigen invulling aan geven.’ Toch liet de film bij hem wel sporen na. Hij vertelt lachend: ‘Ik heb na dit project wél veel nagedacht over of ik eigenlijk wel gecremeerd wil worden.’
Bron: VPRO
