Blog: Ode aan uitvinder handen wassen

Dat we onze handen moeten wassen om infecties te voorkomen, hoef ik je natuurlijk niet meer te vertellen.Da’s logisch. Maar wat ik eigenlijk niet wist, of me nooit realiseerde, is dat we handen wassen als preventieve maatregel pas kennen sinds 1846.Het jaar dat de Hongaarse arts Semmelweis dat uitvond.Een wereldvinding waarvoor hij met terugwerkende kracht een Nobelprijs verdient. Maar helaas: Semmelweis werd vanwege zijn ontdekking uitgelachen, beschimpt en ontslagen.Hij stierf gefrustreerd en wel op 47-jarige leeftijd… aan een infectie.De reden dat ik aan de naam Ignaz Semmelweis kom, is de opvoering van een toneelstuk over zijn leven in Theater Antigone in Kortrijk, België. Met dank aan collega Jutta Boone voor de tip! Onderaan dit stukje plaats ik een link naar een radio interview met Flor Declercq,de man die de tekst voor het toneelstuk schreef. Maar eerst even terug naar dokter Semmelweis.

Allerarmsten
Ignaz Philipp Semmelweis werkte in de 19e eeuw op de kraamkliniek in een ziekenhuis in Wenen, destijds hét centrum van de gezondheidszorg. In die tijd beviel je thuis, als je het betalen kon. Alleen de allerarmsten kwamen bij Semmelweis op de afdeling terecht. En erg kansrijk was dat niet voor de zwangere vrouwen, want je had een kans van meer dan 1 op 3 dat je overleed aan kraambedkoorts. Maar destijds kende men het begrip ‘infectie’ nog helemaal niet en de eerste bacterie moest nog gevonden worden. Dus waarom zoveel vrouwen vrouwen overleden, was een raadsel, ook voor Semmelweis.

De dood van een bevriende jonge arts in 1847 bracht Semmelweis op een spoor. Zijn vriend was per ongeluk gesneden met een scalpel die was gebruikt bij een lijkschouwing. En de dood van die jonge, verder gezonde arts leek wel heel erg op de kraambedkoorts die Semmelweis al zo vaak had gezien. Zijn conclusie: de artsen en medische studenten van zijn kraamkliniek droegen ‘lijkdeeltjes’ met zich mee die werden overgedragen op de aanstaande moeders.

Lijkdeeltjes
Artsen en medische studenten op de kraamafdeling moesten voortaan hun handen wassen in bleekwater om de geur van lijken te verwijderen (volgens Sammelweis hing die geur namelijk samen met de aanwezigheid van de onzichtbare ‘lijkdeeltjes’}. Om zijn gelijk te bewijzen hoefde hij slechts de statistieken bij te houden, want die waren spectaculair: de moedersterfte daalde binnen een paar maanden van 32,5% naar 1,5%. Maar vertel zulke onzin niet aan de arrogante artsen uit de 19e eeuw. Die vonden het een idiote gedachte dat sterfgevallen van moeders verklaard konden worden door onzichtbare deeltjes. Bovendien waren ze er niet van gediend dat zij zelf de boosdoeners zouden zijn. De gemeten daling in moedersterfte was volgens hen slechts toeval.

Ontslag
Om een lang verhaal kort te maken, Semmelweis werd ontslagen en door de medische gemeenschap uitgelachen, ook toen de sterftecijfers weer net zo hard toenamen als ze dankzij Semmelweis waren gedaald. Gefrustreerd en tevergeefs zocht Semmelweis via het schrijven van brieven steun bij prominente artsen en verloskundigen. Naarmate die steun uitbleef werd hij daarbij steeds agressiever, tot zijn omgeving concludeerde dat hij gek was geworden en hem liet opnemen in een psychiatrische inrichting. In die tijd zeker geen sinecure. Hij stierf al twee weken na zijn opname aan een infectie, vermoedelijk veroorzaakt door mishandeling. Een triest einde van het leven van Semmelweis, de man die voor zijn inzicht misschien wel de Nobelprijs had verdiend.

Gertie Eikenaar,
Director Communications Benelux van SCA Hygiene Products